Η καρδιά του ανθρώπου………

Τι είναι αλήθεια ο άνθρωπος;Λύκος ή  μήπως πρόβατο.Είναι καλός ή κακός.Είναι ελεύθερος ή τον καθορίζουν οι συνθήκες;Ή μήπως και οι δυο εκδοχές αυτές είναι λαθεμένες.Μπορεί κανείς να μιλάει για φύση του ανθρώπου;Κι αν ναι ,πως μπορεί να οριστεί;Αυτά είναι ερωτήματα που βάζει ο Έριχ Φρομ στο βιβλίο του «η καρδιά του ανθρώπου.»

Είναι ένα βιβλίο που το έχω διαβάσει εδώ και πολλά χρόνια ,όμως με το γεγονός «Χρυσή Αυγή» και «αίμα, τιμή, χρυσή αυγή » ήρθε πάλι στο μυαλό μου.

Εδώ θ’ αναφέρω μερικά αποσπάσματα του βιβλίου και θα καταλάβετε τι εννοώ.

Το απόσπασμα είναι από το κεφάλαιο η αγάπη του θανάτου και η αγάπη της ζωής.

………………………….

Θα διαπραγματευτούμε τρία διαφορετικά είδη προσανατολισμού.Τη νεκροφιλία ,(βιοφιλία),το ναρκισσισμό και τη συμβιωτική προσήλωση στη μητέρα.Και τα τρία είδη αυτά έχουν μορφές που μπορούν να έχουν τόσο μικρή βαρύητα ,ώστε να μη θεωρηθούν καθόλου παθολογικές.

Θα τονίσουμε όμως τις κακοήθεις μορφές και των τριών προσανατολισμών ,που μπορεί να συγκλίνουν στις πιο βαριές μορφές και ν’ αποτελέσουν το «σύνδρομο της παρακμής».Το σύνδρομο αυτό αντιπροσωπεύει την πεμπτουσία του κακού.

Ταυτόχρονα αποτελεί την πιο βαριά παθολογία και την ρίζα του μεγαλύτερου μέρους της κακοήθους καταστροφικότητας και απανθρωπιάς.

Δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερη εισαγωγή για να φτάσω στο κέντρο του προβλήματος της νεκροφιλίας από μια σύντομη δήλωση που έκανε το 1936 ο Ισπανός φιλόσοφος Ουναμούνο.Η ευκαρία δόθηκε με την ομιλία του στρατηγού Μίλαν Άστρεϋ στο πανεπιστήμιο της Σαλαμάγκας που την εποχή της έναρξης του εμφιλίου πολέμου πρύτανής του ήταν ο Ουναμούνο.

Αγαπημένο σύνθημα του στρατηγού ήταν «Viva la muerte» «,ζήτω ο θάνατος» κι ένας από τους οπαδούς του ξαναφώναξε τη φράση αυτή από το βάθος της αίθουσας.Όταν τέλειωσε την ομιλία του ο στρατηγός ο Ουναμούνο σηκώθηκε και είπε:

«…..Μόλις τώρα άκουσα μια νεκρόφιλη και ακατανόητη κραυγή:» Ζήτω ο θάνατος» .Κι εγώ που πέρασα τη ζωή μου διαμορφώνοντας παραδοξολογίες που ξεσήκωναν τον ακατανόητο θυμό των άλλων ,πρέπει να σας πω ,σαν ειδικός,ότι αυτή η αλλόκοτη παραδοξολογία μου είναι  αποκρουστική .Ο στρατηγός Μίλαν Άστρεϋ δεν είναι αρτιμελής.Ας το πούμε αυτό χωρίς να ψάχνουμε για ηπιότερες λέξεις.Είναι ανάπηρος πολέμου όπως ήταν κι ο Θερβάντες.Δυστυχώς υπάρχουν σήμερα πάρα πολλοί ανάπηροι στην Ισπανία .Και θα υπάρξουν πολλοί περισσότεροι ακόμα,αν δεν μας βοηθήσει ο Θεός.Μου προξενεί πόνο σαν σκέφτομαι πως είναι δυνατόν ο στρατηγός Μίλαν Άστρεϋ να υπαγορεύσει τον τρόπο της μαζικής ψυχολογίας.Ένας ανάπηρος που δεν έχει το πνευματικό μεγαλείο του Θερβάντες σίγουρα θ’ αναζητά ανακούφιση προξενώντας τον ακρωτηριασμό  γύρω του .Στο σημείο αυτό ο στρατηγός Άστρεϋ δεν μπορούσε να κρατηθεί άλλο«Abajo la inteligencia !» Κάτω η διανόηση κραύγασε Ζήτω ο θάνατος .Η παρατήρηση αυτή προκάλεσε ένα σούσουρο επιδοκιμασίας από τους Φαλαγγίτες .Αλλά ο Ουναμούνο συνέχισε :Αυτός εδώ είναι ο ναός του πνεύματος κι εγώ είμαι ο υπέρτατος λειτουργός του.Εσείς βεβηλώνετε τον ιερό του χώρο .Θα κερδίσετε γιατί έχετε αρκετή κτηνώδη δύναμη ,αλλά δεν θα πείσετε.Για να πείσετε χρειάζεστε πειστικότητα .Και για να έχετε πειστικότητα χρειάζεται αυτό που σας λείπει :τη Λογική και το Δίκαιο στον Αγώνα.Θεωρώ περιττό να σας πω πως πρέπει να σκεφτείτε την Ισπανία Αυτό το έχω κάνει πια.»

Μιλώντας για τον νεκρόφλο χαρακτήρα της κραυγής «Ζήτω ο θάνατος» ο Ουναμούνο ,έθιξε τον πυρήνα του προβλήματος του κακού .Δεν υπάρχει πιο θεμελιακή διάκριση ανάμεσα στους ανθρώπους ,ανάμεσα σ’ εκείνους που αγαπούν ο θάνατο κι εκείνους που αγαπούν τη ζωή , ανάμεσα στους νεκρόφιλους και τους βιόφιλους.Αυτό δε σημαίνει πως θέλουμε να πούμε πως ένα άτομο είναι οπωσδήποτε είτε ολοκληρωτικά νεκρόφιλο ή ολοκληρωτικά βιόφιλο.Υπάρχουν μερικοί που είναι πέρα για πέρα αφοσιωμένοι στο θάνατο κι αυτοί είναι οι παράφρονες.Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ολοκληρωτικά αφοσιωμένοι στη ζωή και αυτοί μας φαίνονται σα να έχουν επιτελέσει τον υψηλότερο σκοπό για τον οποίο είναι ικανός ο άνθρωπος.Σε πολλούς υπάρχουν και οι βιόφιλες και νεκρόφιλες τάσεις ,αλλά σε διαφορετικές αναλογίες.Αυτό που έχει σημασία εδώ είναι ,όπως σε όλα τα ζωντανά φαινόμενα είναι το πια τάση είναι ισχυρότερη που καθορίζει την συμπεριφορά του ανθρώπου και όχι η ολοκληρωτική παρουσία ή απουσία ενός από τους δυο προσανατολισμούς.

Στην κυριολεξία νεκροφιλία σημαίνει αγάπη του θανάτου(όπως βιοφιλία αγάπη της ζωής).Ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για να δηλώσει μια σεξουαλική διαστροφή ,δλδ την επιθυμία κατάκτησης του νεκρού σώματος (μια γυναίκας ) , με σκοπό τη σεξουαλική επαφή ή μια νοσηρή επιθυμία παρουσίας κοντά σ’ ένα νεκρό σώμα.Όπως όμως συμβαίνει συχνά ,μια σεξουαλική διαστροφή παρουσιάζει μόνο την πιο φανερή και καθαρή εικόνα ενός προσανατολισμού που τον βρίσκουμε χωρίς σεξουαλικές προσμίξεις σ πολλόυς ανθρώπους.Ο Ουναμούνο το είδε αυτό καθαρά όταν χρησιμοποίησε τη λέξη «νεκρόφιλος» για τον λόγο του στρατηγού.Δεν υπονοούσε ότι ο στρατηγός βασανιζόταν από μια σεξουαλική διαστροφή ,αλλά ότι μισούσε τη ζωή και αγαπούσε το θάνατο.

………….

Το άτομο με τον νεκρόφιλο προσανατολισμό είναι εκείνο που έλκεται και γοητεύεται από κάθε τι μη ζωντανό, κάθε τι που είναι νεκρό ,όπως πτώματα,αποσύνθεση ,περιττώματα,βρωμιά.Νεκρόφιλοι είναι οι άνθρωποι εκείνοι που τους αρέσει να μιλούν γι’ αρρώστιες ,για κηδείες, για θάνατο.Σαφές παράδειγμα καθαρού νεκρόφιλου τύπου είναι ο Χίτλερ.Γοητευόταν από τη καταστροφή και η μυρωδιά του θανάτου ήταν γλυκιά γι’ αυτόν.Κι ενώ στα χρόνια της επιτυχίας του φαινόταν πως ήθελε να καταστρέψει μόνο αυτούς που ήταν εχθροί του η περίοδος του Götterdämmerung στο τέλος έδειχνε πως ένοιωθε την βαθύτερη ικανοποίηση μπροστά στην ολοκληρωτική και απόλυτη καταστροφή: την καταστροφή του Γερμανικού λαού ,όλων όσων βρίσκονταν γύρω του καθώς και του ίδιου του εαυτού του.Μια έκθεση από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο που όμως δεν επιβεβαώθηκε είναι πολύ εύγλωττη: ένας στρατιώτης είδε τον Χιτλερ να στέκεται σε κατάσταση έκστασης και να κοιτάει ένα πτώμα σε αποσύνθεση ,μη θέλοντας ν’ απομακρυνθεί.

Οι νεκρόφιλοι βρίσκονται πάντοτε στο παρελθόν ,ποτέ στο μέλλον.Είναι ουσιαστικά συναισθηματικοί ,καλλιεργούν δηλαδή τη μνήμη των αισθημάτων που είχαν ή πιστεύουν πως είχαν χτες.Είναι ψυχροί, απόμακροι ,αφοσιωμένοι στο« νόμο και στην τάξη.»Οι αξίες τους είναι ακριβώς οι αντίστροφες από τις αξίες με τις οποίες συνδέουμε τη φυσιολογική ζωή.Δεν τους ικανοποιεί η ζωή αλλά ο θάνατος.

Χαρακτηριστικό του νεκρόφιλου είναι η στάση του απέναντι στη βία.Σύμφωνα με τον ορισμό της Σιμόν Βέηλ βία είναι η μετατροπή ενός ανθρώπου σε πτώμα .Όπως ακριβώς η σεξουαλικότητα μπορεί να δημιουργήσει ζωή ,έτσι η βία μπορεί να την καταστρέψει.Σε τελευταία ανάλυση κάθε βία βασίζεται στη δύναμη του να σκοτώνεις.Μπορεί να μη σκοτώσω ένα πρόσωπο αλλά να του στερήσω την ελευθερία του.Μπορεί να θέλω να το ταπεινώσω μόνο ή να του στερήσω τ’ αποκτήματά του.Οτιδήποτε όμως κάνω πάνω απ’ όλα βρίσκεται η ικανότητά μου να σκοτώσω ή επιθυμία μου να σκοτώσω.Όποιος αγαπάει το θάνατο αγαπάει αναγκαστικά τη βία.Γι’ αυτόν το μεγαλύτερο κατόρθωμα του ανθρώπου δεν είναι να δίνει ζωή αλλά να την καταστρέφει.Η χρήση βίας δεν είναι μια μεταβατική πράξη που του την επιβάλλουν οι περιστάσεις -είναι ένας τρόπος ζωής.

……………………………………………….

Η επιρροή ανθρώπων όπως ο Χίτλερ ή ο Στάλιν βρίσκεται ακριβώς στην απεριόριστη επιθυμία τους να σκοτώνουν.Κι αυτός ήταν ο λόγος που αγαπήθηκαν από τους νεκρόφιλους.Κατά τ’ άλλα πολλοί ήταν εκείνοι που τους φοβόντουσαν και προτιμούσαν περισσότερο να τους θαυμάζουν παρά να έχουν επίγνωση του φόβου τους.Πολλοί ήταν εκείνοι που δεν έβλεπαν την νεκρόφιλη ποιότητα αυτών των ηγετών και τους έβλεπαν σαν δημιουργούς,σωτήρες ,καλούς πατέρες.Αν οι νεκρόφιλοι ηγέτες δεν ισχυρίζονταν ότι ήταν δημιουργοί και προστάτες ,ο αριθμός εκείνων που θα έπαιρναν το μέρος τους ,δεν θα ήταν αρκετός για να τους εξασφαλίσει τη δύναμη να καταλάβουν την εξουσία ,ενώ ο αριθμός εκείνων που θ’ απωθούσαν θα ήταν σίγουρα αρκετός για να προκαλέσει πολύ σύντομα την πτώση τους.

……………………

Επίλογος
– Ό άνθρωπος δεν παύει να είναι ανθρώπινος ακόμη κι αν οπισθοδρομήσει στις πιο αρχαϊκές μορφές εμπειρίας . « Έτσι δεν μπορεί να ικανοποιηθεί με το κακό σαν λύση .

– Κακό είναι ή απώλεια από τον άνθρωπο τού εαυτού του στην τραγική προσπάθεια ν ‘ απαλλαχτεί από το βάρος της ανθρωπιάς του . Και ή δυνατότητα του κακού γίνεται πολύ μεγαλύτερη , γιατί ό άνθρωπος είναι προικισμένος με φαντασία πού τον κάνει ικανό να φαντάζεται όλες τις δυνατότητες για το κακό κι έτσι να επιθυμεί αυτές τις δυνατότητες και να ενεργεί πάνω σ ‘ αυτές , να τρέφει την κακή φαντασία του .

– Ό άνθρωπος είναι υπεύθυνος ως το σημείο πού είναι ελεύθερος να διαλέξει τις πράξεις του .

– Ή καρδιά τού ανθρώπου μπορεί να σκληρύνει . Μπορεί να γίνει απάνθρωπη αλλά ποτέ μη ανθρώπινη . Παραμένει πάντοτε καρδιά τού ανθρώπου .

« Όλοι μας οριζόμαστε από το γεγονός ότι γεννηθήκαμε άνθρωποι , και κατά συνέπεια από το χωρίς τελειωμό καθήκον να παίρνουμε αποφάσεις . Πρέπει να διαλέγουμε τα μέσα μαζί με τους σκοπούς . Δεν πρέπει να βασιζόμαστε πώς κάποιος θα μας σώσει , αλλά να έχουμε επίγνωση τού γεγονότος ότι οι λαθεμένες επιλογές μάς κάνουν ανίκανους να σώσουμε τούς εαυτούς μας .

Πρέπει πραγματικά να αποκτήσουμε γνώση για να μπορέσουμε να διαλέξουμε το καλό – αλλά καμιά γνώση δε θα μάς οδηγήσει αν έχουμε χάσει την ικανότητα να μάς συγκινεί ή δυστυχία ενός άλλου ανθρώπινου όντος , ή φιλική ματιά ενός άλλου προσώπου , το κελάηδημα ενός πουλιού , το πράσινο χρώμα της χλόης .

Αν ό άνθρωπος γίνει αδιάφορος στη ζωή , δεν υπάρχει πια ελπίδα πως μπορεί να διαλέξει το καλό.Και τότε , ή καρδιά του θα έχει πραγματικά σκληρύνει τόσο , πού ή « ζωή » του θα έχει τελειώσει . Αν αυτό συμβεί σ ‘ ολόκληρη την ανθρωπότητα ή στα πιο δυναμικά μέλη της , τότε η ζωή της ανθρωπότητας θα σβήσει ακριβώς τη στιγμή πού παρουσιάζει τις πιο μεγάλες υποσχέσεις

(Αυτό είναι ένα απόσπασμα χαρακτηριστικό της ανάλυσης του Φρομ για την καταστροφική μανία των ανθρώπων ,που ακολουθούν φασιστικές ιδεολογίες,συνθήματα και πράξεις .Για την αδυναμία τους να βλέπουν τους άλλους σαν ανθρώπινα πλάσματα που υποφέρουν και που αυτό που έχει πραγματική σημασία γι’ αυτούς είναι η γραφειοκρατία ,ο νόμος , η τάξη κι ο θάνατος…)

Το σκίτσο είναι του σκιτσογράφου Πάνου Ζάχαρη..